Historia miasta i gminy

  • ŚREDNIOWIECZNA ŚWIERZAWA

Powstanie miasta datuje sie na rok 1296, kiedy to książe świdnicko-jaworski Bolko I przeprowadza lokację i Świerzawa (Sonove) otrzymuje prawa miejskie. Przyczyną tego stanu rzeczy była, jak to stwierdził B. Steinborn, konieczność stworzenia dla tego regionu nowego ośrodka administracyjno-targowego. W tym czasie istniał tu już zamek książęcy w którym często przebywał książe Bolko I wraz z synem Henrykiem. W chwili nieobecności księcia, miastem w jego imieniu zarządzał burgraf, pełniący jednocześnie zadania wójta.

Należy także wspomnieć, że w niedalekiej odległości od miasta istniał kościół pod wezwaniem św. Jana i św. Katarzyny. Wspomniany kościół nazywany później cmentarnym lub dolnym jest najlepiej zachowanym kościołem romańskim na Dolnym Śląsku.

Zakładane miasto powstało między korytami dwóch rzek: Kaczawy i Kamiennika, oraz wzdłuż szlaku handlowego biegnącego ze Złotoryi do Jeleniej Góry. Miasto ograniczone było dwoma bramami: Dolną (Nowomiejską) i Górną (Jeleniogórską), które pełniły funkcje kontroli ruchu, pobierania ceł, itp. Natomiast zabudowa mieszkalna miasta była typu wiejskiego tzn. ze stodołami i ogrodami na tyłach domostw. Przypuszcza się także, że pierwotna architektura Świerzawy była drewniana. Wyciąga się taki wniosek z informacji o częstych pożarach, które trawiły całe partie zabudowy miejskiej.

W 1382 r. z inicjatywy mieszczan (w okolicach Bramy Górnej) wybudowany został kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Panny Marii, który stał się kościołem parafialnym. Natomiast w XV wieku powstał budynek ratusza (o drewnianej konstrukcji), który był siedzibą samorządu miasta.

Życie społeczno-gospodarcze Świerzawy w tym okresie nie rozwijało się dynamicznie. Spowodowane to było faktem zwierzchnictwa książęcego wójta lub szlachty. Skład społeczeństwa świerzawskiego w tamtym okresie to niewielki procent zamożnego mieszczaństwa, nikła ilość rzemieślników, chłopstwo i robotnicy najemni. Mieszkańcy czerpali korzyści przede wszystkim z jarmarków, handlu tranzytowego, rolnictwa, hodowli bydła, jaki i z różnorodnego rzemiosła usługowego, takiego jak: piekarnictwo, szewstwo, sukiennictwo, płóciennictwo, itp.

 

  • ŚWIERZAWIANIE DECYDUJĄ

(dzieje miasta od XVI do XVIII wieku)

W XVI wieku Świerzawa znalazła się pod panowaniem Habsburgów i nadal przeżywała stagnację. Działo się tak prawie we wszystkich miastach śląskich, ponieważ władze państwowe usiłowały utrzymać swój wpływ w samorządzie miejskim, często ingerujące w jego wewnętrzne sprawy.

Jednak w 1534 r. rada miejska Świerzawy odkupuje od Otto von Zedlitza wójtostwo świerzawskie wraz z wszystkimi posiadłościami w mieście i od tego momentu mogą sami o sobie decydować.

Początek XVI wieku to okres kiedy w Europie szersze są poglądy protestancki. W wyniku reformacji większość społeczeństwa przeszła na religię luterańską. W 1518 r., w Nowym Kościele zostaje wygłoszone pierwsze kazanie luterańskie na Śląsku przez ucznia samego Marcina Lutra - Melchiora Hoffmana.

XVII wiek, to okres dla Świerzawy mało sprzyjający jej rozwojowi. W 1608 roku, w czasie jednego z większych pożarów w mieście zostało spalonych większość domostw, oraz ratusz wraz z dokumentami tam przechowywanymi. Kolejnym wydarzeniem w dziejach Świerzawy była wojna trzydziestoletnia (1618-1648), kiedy w mieście stacjonowały wojska szwedzkie lub cesarskie. W wyniku wojny zniszczeniu uległa większość miasta, obydwa kościoły i zamek. Dopiero po tych wydarzeniach nastąpiła powolna lecz systematyczna odbudowa miasta.

Nadzieją dla miasta miał być wydany w 1693 r. przez cesarza Leopolda I przywilej górniczy, który zezwalał na wydobycie w okolicach Świerzawy złota, srebra, ołowiu. Jednak zasoby szybko zostały wyczerpane i gwarectwo świerzawskie przestało istnieć.

W 1748 r., kiedy Świerzawa znajdowała się pod panowaniem Prus, w pobliżu ratusza został wybudowany kościół ewangelicki. Natomiast od strony zachodniej kościoła wzniesiono trzy budynki mieszczące przypuszczalnie mieszkanie pastora, szkołę i organistówkę. W tym samym czasie obok kościoła WMP powstała szkoła katolicka wraz z probostwem.

Kres temu rozwojowi miasta dały dwa duże pożary w 1762 r. i 1808 r. w wyniku których została zniszczona prawie cała Świerzawa. Po tych pożarach zostało wydane rozporządzenie o konieczności budowania domów z materiałów trwałych.

Pierwszymi inwestycjami po tych pożarach było odbudowanie miasta. W 1810 r. wybudowano ratusz, odremontowano kościół WMP i od fundamentów wzniesiono kościół ewangelicki nadając mu nowy kształt.

Pod koniec XVIII wieku miasto zamieszkiwało 808 świerzawian, którzy trudnili się rzemiosłem, m. in. - 8 piekarzy, 17 szewców, 1 sukiennik, 11 warsztatów przędzalniczych oraz 1 specjalista druków na płótnie. Natomiast reszta społeczeństwa świerzawskiego zajmowała się rolnictwem i hodowlą bydła.

 

  • ŚWIERZAWA POWIATEM

(1818-1932)

W 1818 r. Świerzawa stała się miastem powiatowym. W skład powiatu świerzawskiego wchodziły: miasto Świerzawa oraz gminy Stara Kraśnica, Sokołowiec, Gozdno, Biegoszów, Lubiechowa, Janówek, Dobków, Wojcieszów, Chrośnica, Nowy Kościół, Rzeszówek, Rząśnik, Podgórki.

Liczba ludności miasta Świerzawy w tym okresie znacznie się powiększyła np. 1818 r. - 942 os., 1831 r. - 998 os., 1852 r. - 1282 os., 1900 r. - 1707 os., 1930 r. - 1864 os., 1932 r. - 1672 os.

Świerzawa stając się miastem powiatowym, mogła z powodzeniem przeprowadzić takie inwestycje, które pozwoliłyby na wzrost rozwoju gospodarczego, urbanistycznego i kulturalnego.

W 1840 r. w Świerzawie było 130 rzemieślników, 10 kupców, 15 handlarzy; istniały dwa młyny wodne, cztery gorzelnie, 1 browar, 1 farbiarnia, 1 garbiarnia; raz w tygodniu działało targowisko oraz 4 razy w roku odbywał się jarmark i targi bydła.

Świerzawa, która nie posiadała przemysłu, czy też rzemiosła, które przynosiłyby miastu zyski, zaczęła propagować turystykę i wypoczynek. W tym celu władze miasta współpracująć z Jeleniogórsko-Świerzawską Izbą Handlową zadbały aby miasto miało systematyczny kontakt z innymi miastami. W wyniku tej pracy wybudowane zostały nowe drogi, co pozwoliło na szybszy przejazd dyliżansów pocztowych i od 1881 r. omnibusów na trasie Jelenia Góra - Świerzawa. Z czasem uruchomiono przejazdy autobusów łączących Świerzawę z Jaworem, Lipą, Złotoryją. Natomiast w 1896 r. uruchomiono linię kolejową łączącą Świerzawę ze Złotoryją, Legnicą, Marciszowem.

Świerzawa nie była zawsze miejscem docelowym dla wielu osób, które w różnych porach roku przyjeżdżały. Tym bardziej nasilenie ruchu turystycznego wpływało na rozwój wielu dziedzin życia w mieście. Otwierało to znacznej liczbie jego mieszkańców nowe źródła utrzymania. Zarówno więc oni, jak i władze Świerzawy śledziły rozwój ruchu turystycznego i wypoczynkowego w regionie, starając się jeszcze bardziej go zintensyfikować poprzez uatrakcyjnianie pobytu w mieście. Dlatego stworzono w Świerzawie wiele budowli, które były potrzebne społeczeństwu do życia na odpowiednim poziomie cywilizacyjnym.

W połowie XIX wieku powstały w mieście dwa kamienne mosty: jeden nad rzeką Kaczawą, a drugi nad rzeką Kamiennik. Następną ważną inwestycją w dziejach Świerzawy była całkowita przebudowa w latach 1876-1878 kościoła ewangelickiego. Kościołowi, który mieści się w rynku tuż obok ratusza nadano nowy, a zarazem modny w tym czasie styl neogotycki. Natomiast w latach 1885-1893 powstał daleko za miastem, przy starej drodze do Złotoryi, nowy cmentarz. Na powstałym cmentarzu wzniesiono murowaną kaplicę pogrzebową. W następnych latach inwestycją przeprowadzoną przez władze miasta, która miała poprawić życie społeczeństwa świerzawskiego było wybudowanie (w około 1885 r.) gazowni miejskiej. W celu oświetlenia miasta w 1897 r. zakładać zaczęto sieć elektryczną. W 1909 r. unowocześniono sieć wodno-kanalizacyjną, budując jednocześnie wieżę ciśnień. Natomiast w latach 1909-1920 obok gazowni zbudowano łaźnię miejską, z których mogli korzystać wszyscy mieszkańcy Świerzawy.

W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku wzniesiony został budynek dworca kolejowego przy nowo powstałej linii kolejowej łączącej Świerzawę z Marciszowem i Złotoryją. Do budynku dworca kolejowego przylega drewniane zadaszenie peronów, które jest wsparte na drewnianych słupach. Obok dworca wybudowano sześciorodzinny dom dla pracowników kolei.

Na przełomie XIX i XX wieku w pobliżu stacji kolejowej i kościoła św. Jana i św. Katarzyny powstał szpital miejski z kostnicą przyszpitalną. W latach dwudziestych XX wieku na potrzeby położonego obok szpitala wzniesiono budynek mieszkalny dla pracowników.

W tym samym czasie w pobliżu łaźni miejskiej oraz gazowni powstała strzelnica, która była potrzebna Bractwu Strzeleckiemu aktywnie działającym w mieście.

Tuż przed wybuchem I wojny światowej powstał jeszcze w Świerzawie na wzgórzu przy Am Kugelberg wspaniały park miejski typu naturalistycznego. Park podzielony był wytyczonymi alejkami, przy których znajdowały się polany, pawilony i ławeczki dla wypoczywających. Wybudowano tam też muszlę koncertową.

Miejscem uatrakcyjniającym życie w Świerzawie była także hala sportowa usytuowana w niedalekiej odległości od parku oraz budynku Bractwa Strzeleckiego.

W latach dwudziestych XX wieku (w okolicach lasku i rzeki Kamiennik) wybudowany został przepiękny i bardzo duży amfiteatr z wieloma miejscami siedzącymi. Często w tym miejscu odbywały się różnego rodzaju występy artystyczne oraz uroczystości z okazji świąt państwowych i kościelnych.

Natomiast w latach 1928-30 na terenach starego cmentarza ewangelickiego wzniesiony został budynek obecnej poczty. W tym samym czasie magistrat nakazał wybudować w Starej Kraśnicy (Alt Schoenau) kompleks sportowo-rekreacyjny. W ten sposób powstał stadion z bieżnią, kort tenisowy oraz dwa baseny z szatniami.

Świerzawa, która urosła do rangi miasta powiatowego nie zapomniała też o rozwoju życia społeczno-kulturalnego. W mieście działały dwie szkoły podstawowe. Szkoła dla katolików oraz dla ewangelików. W połowie XIX wieku powstały dwie inne szkoły. Jedna z nich to szkoła rzemiosł dla dziewcząt, drugą było prywatne progimnazjum. Nie zapomniano także o najmłodszych, tworząc w 1928 r. prywatne przedszkole, którego patronem była ewangelicka gmina kościelna.

W Świerzawie wydawane były także lokalne gazety dzięki otwarciu w mieście drukarni. Najstarszym pismem drukowanym w mieście był zapoczątkowany w 1842 r. tygodnik Kreisblatt des Koeniglichen Landratsamtes zu Schoenau, którego w 1919 r. zmieniono tytuł na Schoenauer Kreisblatt. W Świerzawie ukazywało się również pismo pt. Gebirgesblaeter. Natomiast w latach 1854-1862 drukowana była gazeta o nazwie Schoenauer Intelligenzblatt. W 1887 r. rozpoczęto wydawanie jeszcze jednej gazety: Schoenauer Anzeiger. Lokallblatt Stadt und Kres Schoenau, której zmieniono nazwę jeszcze dwa razy. Od 1926 r. nosiła nazwę Schoenauer Kreiszeitung, od 1932 r. Kreiszeitung.

W Świerzawie rozwijało się także życie towarzyskie. Toczyło się ono przede wszystkim w rynku, gdzie znajdowały się trzy wspaniałe hotele z restauracjami. Były to hotele: Czarny Orzeł, Złoty Lew i Jeleń. Jednak największe znaczenie w mieście miał hotel Czarny Orzeł, w którym mieściła się duża sala widowiskowo-teatralna. W niej odbywały się często bale, koncerty, spektakle teatralne grup miejscowych i przyjezdnych. W mieście odbywały się również projekcje filmowe, które organizowane były w Sali Domu Strzeleckiego, gdzie mieściło się kino.

W Świerzawie hucznie obchodzone były także coroczne święta, tzn. Zielone Świątki, Noc Świętojańska, Targ Gołębi.

Wszystkie te działania miały zadowolić mieszkańców Świerzawy oraz przybywających turystów i wczasowiczów. Zorganizowano to wspaniale; czytamy we wspomnieniach, że Świerzawa - w czasie sezonu była konkurencją dla schronisk w kurortach górskich, oraz, że Kotlina Świerzawska, którą przecina rzeka Kaczawa jest najpiękniejszym punktem, w którym zaczyna się wycieczki po Górach Kaczawskich.

 

  • CZASY III RZESZY

(1933-1945)

W 1932 r. Świerzawa, w wyniku reformy administracyjnej utraciła status miasta powiatowego i została przyłączona do powiatu złotoryjskiego. Było to związane z przejęciem władzy przez Adolfa Hitlera w Niemczech. Od tego momentu następuje ujednolicenie wszystkich dziedzin życia, które są podporządkowane władzy państwowej. Władze miasta były odpowiedzialne za zorganizowanie życia w Świerzawie tak, aby każdy mieszkaniec wielbił A. Hitlera, głosił wielkość III Rzeszy, wierzył w wyższość swojej rasy i popierał agresywną politykę Niemiec.

W pierwszych latach rządów hitlerowskich zostały zrealizowane projekty przebudowy tylnej części zabudowy miasta. Zmieniono charakter miasta z wiejskiego (z szopami i stajniami) na miejski (z ogrodami) na tyłach zabudowań.

W 1933 r. w Świerzawie zakazano jakichkolwiek występów artystycznych w amfiteatrze. W 1935 r. opiekę nad przedszkolem przejęły władze miasta. Identycznie dzieje się w 1936 r., kiedy zlikwidowane zostały szkoły: ewangelicka i katolicka, a w to miejsce powstała jedna szkoła państwowa. W 1939 r. zamknięto prywatne progimnazjum oraz ośrodek szkoleniowy NSDAP w Alt Schoenau, w pięknym XVII wiecznym zespole pałacowym. W tym ostatnim miejscu rozpoczęła swoją działalność firma elektroniczna z Berlina.

Druga wojna światowa, która rozpoczęła się 1 września 1939 r. atakiem Niemiec hitlerowskich na Polskę, w życiu społeczeństwa świerzawskiego nie przyniosła większych zmian. Prawie przez cały ten czas, kiedy toczyła się wojna, Świerzawa była spokojnym i sennym miasteczkiem. Ludność nadal zajmowała się tymi dziedzinami życia, które najbardziej były potrzebne miastu. I tak w 1943 r. znajdowało się w mieście: 2 lekarzy, 1 aptekarz, 4 warsztaty samochodowe, 4 piekarnie, 2 zakłady usług budowlanych, 3 sklepy odzieżowe, 2 zakłady kamieniarskie, 3 introligatorów, 1 drukarnia, 4 zakłady krawiectwa damskiego, 4 zakłady krawiectwa męskiego, 2 dentystów, 2 sklepy drogeryjne, 1 zakład elektrotechniczny (od 1939 r.), 5 masarni, 2 sklepy ogrodnicze, 3 fryzjerów, 8 restauracji i hoteli, jeden złotnik, 1 sklep z artykułami gospodarstwa domowego, 10 sklepów spożywczych, 1 kuśnierz, 3 sklepy z maszynami rolniczymi, 1 sklep z wyrobami skórzanymi, 3 malarzy pokojowych, 1 mleczarnia, 1 młyn, 1 zdun, 6 szewców, 1 fotograf, 1 adwokat, 2 rymarzy, 1 kamieniarz, 1 weterynarz, 1 stolarz, trzech zegarmistrzów, 1 sklep tytoniowy.

W wyniku przedłużającej się wojny coraz trudniejsze stawało się zaopatrzenie ludności w środki spożywcze. Po reglamentacji żywności, zaczęto wprowadzić kartki na artykuły spożywcze. Znaczące zmiany w życiu Świerzawy przynosi dopiero rok 1945, kiedy to ofensywa radziecka zdobyła Dolny Śląsk. Jednak działania wojenne ominęły Świerzawę i miasto nie uległo żadnemu zniszczeniu. 8 maja 1945 r. to dla Polaków dzień wyzwolenia. Dla mieszkańców Świerzawy (Niemców) jest momentem całkowitego zwrotu w ich życiu. Do miasta zaczęli przybywać repatrianci z terenów wschodniej Polski i zadomowili się w mieszkaniach niemieckich. Natomiast wysiedlanie Niemców odbywało się w dwóch kierunkach: do Zielonej Góry i Legnicy, a stamtąd do Niemiec.

Należy także wspomnieć, że Komisja URM po 1945 r. ustaliła nazwę miejscowości na Świerzawa (po wcześniejszym Szunowie), unikając germanizmu Schoenau.
 

Dodano przez: Użytkownik techniczny ESC S.A.
Autor treści: Użytkownik techniczny ESC S.A.
Osoba publikująca: